Τα τελευταία χρόνια τα μεταλλαγμένα ή Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα (ΓΤΤ) έχουν αποτελέσει το επίκεντρο πολλών επιστημονικών συζητήσεων. Οι αντιπαραθέσεις μεγάλες όσον αφορά στην ασφάλεια των τροφίμων αυτών τόσο για την υγεία του ανθρώπου όσο και για την ισορροπία του οικοσυστήματος. Τι συμβαίνει τελικά; Πόσο σίγουροι μπορούμε να είμαστε για ένα τρόφιμο που καταναλώνουμε;
Μεταλλαγμένα η Γενετικώς Τροποποιημένα Τρόφιμα (ΓΤΤ) είναι τα τρόφιμα που προέρχονται από έναν Γενετικά Τροποποιημένο Οργανισμό (ΓΤΟ) στον οποίο έχει εφαρμοστεί η εισαγωγή γενετικού υλικού με σκοπό την αλλαγή κάποιου χαρακτηριστικού του. Η επιστήμη που ασχολείται με το αντικείμενο της γενετικής τροποποίησης ονομάζεται γενετική μηχανική ή βιοτεχνολογία
Με τις τροποποιήσεις στο γενετικό υλικό μπορεί ο άνθρωπος να πετύχει :
Σε προϊόντα φυτικής προέλευσης:
1) βελτίωση των φυσικών χαρακτηριστικών όπως το χρώμα, άρωμα, γεύση, μέγεθος του προϊόντος,
2) αλλαγές σε χημικά χαρακτηριστικά πχ εμπλουτισμός με αντιοξειδωτικά ή βιταμίνες, μείωση του ποσοστού κορεσμένων λιπαρών οξέων.
3) αύξηση της ανθεκτικότητας σε περιβαλλοντικούς και τοξικούς παράγοντες πετυχαίνοντας έτσι τον περιορισμό εντομοκτόνων, προστατεύοντας παράλληλα τους καταναλωτές από διάφορες λοιμώξεις.
Σε προϊόντα ζωικής προέλευσης:
1) Αύξηση στην παραγωγικότητα όπως πχ. κάποιες ουσίες που χρησιμοποιούνται για την αύξηση της παραγωγής γάλακτος από τις αγελάδες
2) Βελτίωση της ποιότητας του κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων
3) Αύξηση της αντίστασης σε ασθένειες
Επιπλέον σε κοινωνικό επίπεδο θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα του υποσιτισμού που πλήττει πολλές χώρες, αυξάνοντας την παραγωγή κάποιων τροφίμων
Στις μέρες μας οι εφαρμογές της βιοτεχνολογίας παρατηρούνται κυρίως στις αγροκαλλιέργειες αποσκοπώντας στην αποφυγή καταστροφών που προκαλούνται από ασθένειες και παράσιτα καθώς και την αλλαγή κάποιων οργανοληπτικών χαρακτηριστικών τους. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η σόγια, το σιτάρι, το καλαμπόκι, η πατάτα με λιγότερο άμυλο, η ντομάτα που δεν ωριμάζει, οι φράουλες, τα αγγούρια, τα ζαχαρότευτλα, τα μήλα, τα σταφύλια, ο καφές με μικρότερη περιεκτικότητα σε καφεΐνη.
Επιπλέον οι σημερινές ανάγκες απαιτούν την αύξηση της παραγωγικότητας τόσο από τη γεωργία όσο και από την κτηνοτροφία κάτι που έμμεσα προϋποθέτει την προσφυγή σε γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα.
Πόσο ασφαλή είναι όμως τα τρόφιμα αυτά για την υγεία του ανθρώπου και για το περιβάλλον; Τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα σήμερα ελέγχονται από διάφορους οργανισμούς όπως τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), την Οργάνωση για τη Διατροφή και την Αγροκαλλιέργεια (FAO) και άλλους Ευρωπαϊκούς και Διεθνείς Οργανισμούς οι οποίοι θέτουν κανόνες και επιτηρούν αυστηρά όλες τις διαδικασίες από την εργαστηριακή έρευνα, την παραγωγή μέχρι και την προστασία του εργατικού προσωπικού και περιβάλλοντος. Επιπλέον, επειδή πρόκειται για μια νέα τεχνολογία τα προϊόντα ελέγχονται περισσότερο και με αυστηρότερα κριτήρια.
Για να διαπιστωθεί εάν ένα προϊόν είναι ισοδύναμο με το αρχικό κλασσικό τρόφιμο λαμβάνονται υπ’ όψιν 3 παράγοντες:
Α) Η σύνθεση και τα χαρακτηριστικά του αρχικού τροφίμου
Β) Η διαφοροποιημένη σύνθεση και χαρακτηριστικά του τροποποιημένου τροφίμου
Γ) Η σύγκριση σων χαρακτηριστικών μεταξύ του αρχικού και νέου τροφίμου.
Από την άλλη οι κίνδυνοι για τον άνθρωπο αλλά και για το περιβάλλον δεν πρέπει να είναι παραβλέψιμοι. Ένας από τους σημαντικότερους κινδύνους είναι η αύξηση της ανθεκτικότητας κάποιων μικροοργανισμών στα αντιβιοτικά εξαιτίας της μετάδοσης γονιδίων με την αντίστοιχη ιδιότητα. Επιπλέον στον ανθρώπινο οργανισμό ίσως παρουσιαστούν τροφικές αλλεργίες και δυσανεξίες μιας και τα μεταλλαγμένα γονίδια τροποποιούν τη χημική σύσταση του τελικού προϊόντος και δεν είναι σίγουρο κατά πόσο ο οργανισμός διαθέτει τα κατάλληλα ένζυμα για την πέψη των τροφίμων αυτών. Τέλος πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και τον κίνδυνο δημιουργίας νέων ιών-κλώνων κατά την ανεπιθύμητη μεταφορά γονιδίων με φυσικούς τρόπους.
Αν κάποιες «αποτυχημένες προσπάθειες» μεταφοράς γενετικού υλικού διαφύγουν στο περιβάλλον τότε θα μπορούσαν να διαταράξουν σε πολύ μεγάλο βαθμό την ισορροπία του οικοσυστήματος καθώς οι οργανισμοί-δημιουργήματα «αποτυχημένων προσπαθειών» έχουν επίσης τη δυνατότητα ανάπτυξης και πολλαπλασιασμού και αν απελευθερωθούν στο περιβάλλον δεν μπορούν ποτέ να ανακληθούν. Μέσω της γύρης μπορούν να μεταφερθούν γονίδια στα φυτά των γύρω καλλιεργειών, αλλά και σε άγρια φυτικά είδη, προκαλώντας απρόβλεπτα φαινόμενα. Από επιστημονικές έρευνες βρέθηκε ότι ένα είδος μεταλλαγμένου καλαμποκιού, το οποίο έχει ήδη πάρει έγκριση για κυκλοφορία στην ευρωπαϊκή αγορά, έχει επιβλαβείς επιπτώσεις σε ένα συγκεκριμένο είδος πεταλούδας. Τα στοιχεία αυτά ήταν άγνωστα, όταν η συγκεκριμένη ποικιλία εγκρίθηκε το 1998. Με τα μεταλλαγμένα φυτά διαταράσσεται η οικολογική ισορροπία και ακυρώνεται κάθε προσπάθεια γειτονικής βιοκαλλιέργειας ή συμβατικής καλλιέργειας με μη μεταλλαγμένα φυτά.
Όπως φαίνεται, εξακολουθεί να αιωρείται η αμφιβολία σχετικά με την ασφάλεια των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων. Η αλήθεια είναι ότι τα παραδοσιακά κλασσικά τρόφιμα έχουν αποδείξει την αρμονική συμπεριφορά τους με το πέρασμα τόσων αιώνων, ενώ αντίθετα η υπάρχουσα επιστημονική γνώση γύρω από τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα δε μας διασφαλίζει από τυχόν κινδύνους αφού έχουν δοκιμαστεί μόνο για ένα μικρό χρονικό διάστημα με αποτέλεσμα να μην μπορούν να επιβεβαιωθούν επίσημα τυχόν θετικές ή αρνητικές επιδράσεις είτε στην υγεία μας είτε στο περιβάλλον. Θα πρέπει λοιπόν να υπάρχει ιδιαίτερη προσοχή, λεπτομερής ερευνά με αυστηρούς κανόνες και κριτήρια προκειμένου να αποκομίσουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερα οφέλη της γενετικής μηχανικής. Από την άλλη δε χρειάζεται πανικός ούτε υπερβολές. Αυτό που χρειάζεται είναι η σωστή ενημέρωση του καταναλωτή ώστε να μπορεί να κρίνει μόνος του και να του δίνεται η δυνατότητα της συνειδητής επιλογής.
Η Greenpeace δημιούργησε τον Οδηγό Αγοράς για τα μεταλλαγμένα τρόφιμα στην ελληνική αγορά ο οποίος ανανεώνεται κάθε έξι μήνες στο διαδίκτυο δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στον καταναλωτή να ενημερώνεται (www.greenpeace.gr ). Όσον αφορά στην ελληνική αγορά, από πρόσφατη έρευνα της Greenpeace προκύπτει ότι η πλειοψηφία των ελληνικών βιομηχανιών τροφίμων εξακολουθεί να μη χρησιμοποιεί μεταλλαγμένα συστατικά.
Αθηνά Ντενίκαρου
Διαιτολόγος- Διατροφολόγος MSc
Δαγκλή 4, 65 403
Καβάλα
τηλ. 2510 228 109
κιν. 6976 879 099